IQ & EQ: Hiểu biết, đo lường và phát triển hai năng lực trí tuệ

IQ (trí tuệ thông minh) và EQ (trí tuệ cảm xúc) là hai khái niệm quan trọng trong việc đánh giá năng lực con người, đã được nghiên cứu từ đầu thế kỷ 20. Trong tập mới nhất của The Science of Personality, hai chuyên gia Ryne Sherman, PhD và Blake Loepp đã thảo luận về định nghĩa, cách đo lường và tác động của IQ và EQ đến cuộc sống và công việc. Hãy cùng khám phá xem liệu chúng ta có thể cải thiện IQ hay EQ không! 

IQ và EQ là gì? 

IQ (Trí tuệ thông minh) 

IQ, hay chỉ số thông minh, phản ánh khả năng tư duy logic, giải quyết vấn đề và xử lý thông tin của một người. Ban đầu, IQ được tính bằng cách chia điểm số kiểm tra cho độ tuổi, tạo ra một “thương số”. Tuy nhiên, các bài kiểm tra IQ hiện đại sử dụng phân phối chuẩn, với điểm trung bình là 100 và khoảng từ 85 đến 115 được xem là trung bình.   

Các bài kiểm tra IQ đo lường nhiều khía cạnh khác nhau, bao gồm kiến thức ngôn ngữ, toán học, tư duy không gian, lập luận logic và khả năng giải quyết vấn đề trừu tượng. Điểm số IQ có liên quan đến nhiều kết quả quan trọng như tuổi thọ, địa vị xã hội, thu nhập, khả năng học tập và bản sắc cá nhân. Tuy nhiên, không phải tất cả các bài kiểm tra IQ đều công bằng hoặc được xác thực khoa học. 

EQ (Trí tuệ cảm xúc) 

EQ, hay trí tuệ cảm xúc, là khả năng nhận biết, quản lý cảm xúc của bản thân và người khác. EQ ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh như sức khỏe tâm lý, thành tựu học tập, sự thăng tiến trong sự nghiệp, hiệu suất công việc và khả năng lãnh đạo. Người có EQ cao thường giỏi trong việc thấu hiểu và xử lý các tình huống giao tiếp phức tạp. 

Các yếu tố ảnh hưởng đến IQ và EQ 

Nguồn gốc của IQ 

IQ phát triển trong suốt thời thơ ấu và ổn định khi trưởng thành, tương tự như cách tính cách hình thành. IQ chịu ảnh hưởng từ cả yếu tố di truyền và môi trường thời thơ ấu, bao gồm dinh dưỡng, an toàn và sự gắn kết xã hội. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định rõ cơ chế phát triển hay nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về trí tuệ giữa các cá nhân. 

Nguồn gốc của EQ 

EQ cũng có một phần từ di truyền, nhưng môi trường nuôi dưỡng và cấu trúc xã hội trong thời thơ ấu đóng vai trò quan trọng. Ngoài ra, EQ được rèn luyện thông qua các tương tác xã hội, khi chúng ta học cách hiểu và xử lý cảm xúc cũng như động cơ của người khác. “Chúng ta dành phần lớn cuộc đời để giải quyết các vấn đề giao tiếp và thấu hiểu cảm xúc của người khác,” Ryne chia sẻ. “Đó là cách EQ được thực hành.” 

Cách đo lường IQ và EQ 

Đo lường IQ 

Trong suốt thế kỷ 19 và 20, nhiều bài kiểm tra IQ đã được phát triển, như Stanford-Binet Intelligence Scale, Raven’s Progressive Matrices và Wechsler Adult Intelligence Scale. Các bài kiểm tra này thường có một đáp án đúng duy nhất, khác với các bài đánh giá tính cách không có đúng sai.   

Tuy nhiên, các bài kiểm tra IQ có thể cho thấy sự khác biệt về điểm số giữa các nhóm dân tộc, chủng tộc hoặc giới tính, dẫn đến nguy cơ “tác động bất lợi” (adverse impact) khi sử dụng trong tuyển dụng. Điều này đòi hỏi phải thực hiện các nghiên cứu xác thực tại địa phương (local validation) để đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của bài kiểm tra. 

Đo lường EQ  

EQ thường được đo bằng các bài kiểm tra dựa trên tính cách hoặc hành vi. Trong bài kiểm tra tính cách, người tham gia trả lời các câu hỏi về mức độ đồng ý với các phát biểu, ví dụ như “Tôi cố gắng thấu hiểu quan điểm của người khác.” Theo mô hình năm yếu tố tính cách (FFM), những người có độ ổn định cảm xúc và tính hòa hợp cao thường có EQ tốt hơn.   

Trong khi đó, các bài kiểm tra EQ dựa trên hành vi yêu cầu nhận diện cảm xúc qua hình ảnh khuôn mặt hoặc video. Tuy nhiên, những bài kiểm tra này có thể bị ảnh hưởng bởi IQ, dẫn đến nguy cơ tác động bất lợi tương tự như bài kiểm tra IQ. 

Lưu ý về tác động bất lợi   

Việc xác thực cục bộ (local validation) là cần thiết để đảm bảo bài kiểm tra IQ hoặc EQ phù hợp với bối cảnh sử dụng. Nếu không, việc sử dụng bài kiểm tra có thể dẫn đến sự bất công trong lựa chọn ứng viên, đặc biệt nếu không thể chứng minh tính hợp lệ của bài kiểm tra. 

Có thể cải thiện IQ hoặc EQ không? 

Cải thiện IQ: Câu hỏi về việc cải thiện IQ khá phức tạp. Mặc dù bạn có thể luyện tập để đạt điểm cao hơn trong bài kiểm tra IQ, điều này không đồng nghĩa với việc trí tuệ của bạn tăng lên. Nó có thể chỉ phản ánh kỹ năng làm bài tốt hơn. 

Cải thiện EQ: May mắn thay, EQ có thể được cải thiện thông qua thực hành, phản hồi và huấn luyện. Ví dụ, một nhà lãnh đạo có thể học cách quản lý cảm xúc tốt hơn trong các cuộc họp bằng cách nhận phản hồi và điều chỉnh hành vi. “EQ được phát triển thông qua việc áp dụng các chiến lược hành vi cụ thể và học hỏi từ kinh nghiệm,” Ryne nhấn mạnh. 

Hiểu và phát triển IQ và EQ không chỉ giúp cá nhân nâng cao hiệu suất công việc mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống. 

Bài viết được thực hiện và đăng trên website chính thức của Hogan Assessment: Measuring IQ and EQ