Năng lực là gì? Các yếu tố cấu thành và cách nâng cao năng lực

Năng lực thể hiện khả năng và tiềm năng của mỗi cá nhân trong việc hoàn thành nhiệm vụ, đạt mục tiêu và vượt qua thách thức trong công việc. Trong bối cảnh hiện đại, vai trò của nhà lãnh đạo không chỉ giới hạn ở kỹ năng quản lý truyền thống. Khi tổ chức không ngừng phát triển và đổi mới, họ cần liên tục nâng cao năng lực để tạo dựng sự kết nối bền chặt hơn với đội ngũ của mình.

Năng lực là gì?

Năng lực là khả năng kết hợp giữa kiến thức thức, kỹ năng, thái độ và hành vi của một cá nhân giúp họ hoàn thành nhiệm vụ và đạt được mục tiêu trong một lĩnh vực cụ thể. Khái niệm năng lực không chỉ gói gọn trong những gì một người biết, mà còn bao gồm khả năng áp dụng những kiến thức đó vào thực tế, sự linh hoạt trong xử lý vấn đề và khả năng làm việc hiệu quả trong các tình huống khác nhau. 

Năng lực còn thể hiện ở khả năng học hỏi, phát triển bản thân và thích ứng với thay đổi, vì thế, đây là yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của cá nhân trong công việc và cuộc sống.

Một nhà lãnh đạo tài ba thường sở hữu các năng lực như: năng lực lãnh đạo, khả năng tư duy, khả năng ra quyết định, trí tuệ cảm xúc, quản trị sự thay đổi, khả năng phục hồi, kiến thức công nghệ và AI,....

Đặc điểm của năng lực

Phát triển con người là mục tiêu cuối cùng của mọi sự phát triển (S.Mahendra, 2009), trong đó, nâng cao năng lực của con người được coi là yếu tố quan trọng nhất giúp mở rộng cơ hội lựa chọn (Amartya Sen). 

Để nhận biết một người có năng lực hay không thì chỉ cần quan sát các đặc điểm cơ bản sau:

Tính đa chiều

Một người có thể có kiến thức chuyên sâu về một lĩnh vực nhưng nếu không có kỹ năng làm việc nhóm, khả năng giao tiếp hoặc quản lý thời gian tốt, thì năng lực của họ sẽ bị hạn chế. Chính vì vậy, năng lực là một khái niệm đa chiều, bao gồm các yếu tố như kiến thức, kỹ năng chuyên môn, kỹ năng mềm và thái độ làm việc.

Theo Gregory Stebbins, là những nhà lãnh đạo, họ cần có nhận thức đa chiều. Mức độ nhận thức của bạn về bản thân và người khác càng cao thì khả năng lãnh đạo càng cao. Theo đó, những nhận thức này có thể được chia thành các khía cạnh như: nhận thức thể chất, nhận thức tưởng tượng, nhận thức cảm xúc, nhận thức tinh thần, nhận thức tiềm năng và vô thức,...

Tính phát triển

Năng lực không phải là thứ cố định mà có thể phát triển và nâng cao theo thời gian. Qua việc học hỏi, thực hành và trải nghiệm, con người có thể cải thiện và mở rộng năng lực của mình. Điều này giải thích tại sao việc đào tạo và phát triển liên tục là cần thiết trong môi trường làm việc ngày nay. Các chương trình đào tạo, coaching và mentoring đóng vai trò quan trọng trong việc giúp cá nhân phát triển năng lực của mình.

Tính ứng dụng thực tế

Một đặc điểm quan trọng của năng lực là khả năng áp dụng vào thực tế. Kiến thức hay kỹ năng chỉ có giá trị khi chúng có thể được sử dụng để giải quyết vấn đề cụ thể trong công việc hoặc cuộc sống. Vì vậy, năng lực không chỉ được đánh giá qua lý thuyết mà còn qua hiệu quả công việc và kết quả đạt được trong thực tế.

Tính bền vững và linh hoạt

Năng lực còn được đặc trưng bởi khả năng duy trì và linh hoạt trong mọi hoàn cảnh. Trong một thế giới thay đổi nhanh chóng, khả năng thay đổi và điều chỉnh năng lực để thích ứng với các yêu cầu mới là vô cùng quan trọng. Điều này giúp cá nhân hoặc tổ chức duy trì hiệu quả công việc và phát triển bền vững.

Các yếu tố cấu thành năng lực

Kỹ năng

Kỹ năng là khả năng thực hiện một nhiệm vụ hoặc hoạt động cụ thể một cách hiệu quả. Kỹ năng có thể chia thành hai loại: kỹ năng cứng và kỹ năng mềm. Kỹ năng cứng hay kỹ năng chuyên môn bao gồm những kỹ thuật, công cụ hoặc phương pháp chuyên sâu cần thiết để hoàn thành công việc trong một lĩnh vực cụ thể. Kỹ năng mềm, như giao tiếp, làm việc nhóm và quản lý thời gian, giúp cá nhân tương tác hiệu quả với người khác và thích ứng với môi trường làm việc. Cả hai loại kỹ năng đều quan trọng và cần thiết để hoàn thiện năng lực cá nhân.

Kiến thức

Kiến thức là hiểu biết về các lý thuyết, thông tin và nguyên lý liên quan đến một lĩnh vực cụ thể. Kiến thức đóng vai trò nền tảng, giúp cá nhân đưa ra quyết định đúng đắn và giải quyết vấn đề hiệu quả. Kiến thức có thể được học qua giáo dục chính thức, đào tạo nghề, hoặc trải nghiệm thực tế. Việc có kiến thức vững vàng giúp nhân viên làm việc chính xác và tăng hiệu quả công việc, đồng thời cải thiện khả năng giải quyết các tình huống phức tạp.

Khả năng

Khả năng đề cập đến tiềm năng của một cá nhân để thực hiện các công việc hoặc nhiệm vụ nhất định. Nó thể hiện qua việc vận dụng các kỹ năng và kiến thức để đạt được mục tiêu. Khả năng có thể phát triển qua thời gian thông qua các cơ hội học hỏi, thực hành và thử thách. Những người có khả năng mạnh mẽ có thể ứng biến linh hoạt và nhanh chóng trong các tình huống mới, từ đó giải quyết vấn đề một cách hiệu quả hơn.

Thái độ

Thái độ phản ánh tinh thần và mức độ sẵn sàng của một cá nhân khi đối mặt với công việc hoặc các tình huống trong cuộc sống. Đây vừa là yếu tố cốt lõi định hình tính cách một người vừa góp phần tạo nên văn hóa doanh nghiệp vững mạnh.

Một người sở hữu thái độ tích cực và chủ động giúp nâng cao hiệu suất làm việc và thúc đẩy sự hợp tác trong môi trường làm việc. Ngược lại, thái độ tiêu cực có thể cản trở sự phát triển cá nhân và sự thành công của nhóm.  

Các dạng năng lực

Dựa trên mục tiêu và phạm vi áp dụng, năng lực được phân thành hai dạng chính: năng lực chung và năng lực chuyên môn.

Năng lực chung

Năng lực chung là những kỹ năng và phẩm chất cơ bản mà bất kỳ ai cũng cần có để thích nghi và phát triển trong mọi lĩnh vực, ngành nghề. Đây là nền tảng quan trọng giúp cá nhân hòa nhập, giao tiếp hiệu quả và giải quyết các tình huống đa dạng. Một số năng lực chung phổ biến bao gồm:

• - Tư duy sáng tạo: Khả năng nhìn nhận vấn đề dưới nhiều góc độ, đưa ra ý tưởng mới mẻ và giải pháp đột phá. Ví dụ, một người có tư duy sáng tạo có thể cải tiến quy trình làm việc để tiết kiệm thời gian và chi phí.
• - Kỹ năng giao tiếp: Năng lực diễn đạt ý tưởng rõ ràng, lắng nghe hiệu quả và thuyết phục người khác. Đây là kỹ năng thiết yếu trong mọi mối quan hệ, từ công việc đến đời sống cá nhân.
• - Tư duy phản biện: Khả năng phân tích thông tin một cách logic, đánh giá độ tin cậy của dữ liệu và đưa ra quyết định chính xác.
• - Khả năng làm việc nhóm: Biết cách phối hợp với các thành viên khác để đạt mục tiêu chung, quản lý xung đột và tận dụng thế mạnh của từng cá nhân.
• - Thích nghi và học hỏi: Sự linh hoạt trong việc đối mặt với thay đổi và khả năng không ngừng học tập để nâng cao bản thân trong môi trường biến động.

Năng lực chuyên môn

Năng lực chuyên môn là những kỹ năng và kiến thức đặc thù liên quan đến một lĩnh vực cụ thể, đòi hỏi sự đào tạo bài bản và kinh nghiệm thực tế. Đây là công cụ giúp cá nhân thực hiện các nhiệm vụ chuyên biệt và đạt hiệu quả cao trong công việc.

• - Kiến thức chuyên ngành: Hiểu biết sâu rộng về lĩnh vực mình đang hoạt động. Ví dụ, một kỹ sư phần mềm cần nắm vững các ngôn ngữ lập trình và cấu trúc hệ thống.
• - Kỹ năng kỹ thuật: Khả năng sử dụng công cụ, phần mềm hoặc thiết bị đặc thù trong công việc. Ví dụ, một nhà thiết kế đồ họa phải thành thạo các phần mềm như Photoshop, Illustrator.
• - Kỹ năng quản lý dự án: Bao gồm việc lập kế hoạch, tổ chức và giám sát các hoạt động để đạt mục tiêu đúng hạn.
• - Khả năng nghiên cứu và phát triển: Tìm kiếm và áp dụng những giải pháp, công nghệ hoặc xu hướng mới để cải thiện hiệu suất làm việc.
• - Kỹ năng giải quyết vấn đề chuyên sâu: Xử lý các thách thức hoặc tình huống phức tạp liên quan đến lĩnh vực chuyên môn bằng cách sử dụng tư duy hệ thống và phương pháp khoa học.

Năng lực chuyên môn thường là yếu tố quyết định để phân biệt giữa một người làm tốt công việc và một người xuất sắc. Vì vậy, đầu tư vào việc nâng cao năng lực chuyên môn không chỉ giúp cá nhân tạo dấu ấn trong sự nghiệp mà còn đóng góp trực tiếp vào sự phát triển của tổ chức.

Tầm quan trọng của năng lực

Năng lực không chỉ giúp cá nhân hoàn thành công việc mà còn mở ra những cơ hội phát triển trong sự nghiệp và cuộc sống. Người có năng lực vượt trội dễ dàng tạo ấn tượng trong thị trường lao động cạnh tranh, trở thành ứng viên sáng giá trong mắt nhà tuyển dụng. Đồng thời, năng lực giúp cá nhân tự tin đối mặt với thách thức, từ đó phát huy tối đa tiềm năng để đạt được mục tiêu.  

Trong tổ chức, năng lực của đội ngũ nhân sự là yếu tố quyết định hiệu quả và thành công dài hạn. Những nhân viên có năng lực không chỉ đảm bảo thực hiện công việc đúng tiến độ mà còn đóng góp vào việc cải tiến quy trình và tạo ra giá trị mới. Một tổ chức sở hữu đội ngũ nhân sự chất lượng cao có khả năng thích ứng nhanh với thay đổi, duy trì lợi thế cạnh tranh trên thị trường. Từ đó, tạo nên văn hóa doanh nghiệp mạnh mẽ, nơi mọi người cùng học hỏi, phát triển và đạt mục tiêu chung. Hằng năm, các tổ chức toàn cầu chi hơn 60 tỷ USD cho các chương trình phát triển lãnh đạo. 

Năng lực của từng cá nhân, khi được phát huy ở quy mô rộng lớn, trở thành nguồn lực mạnh mẽ thúc đẩy sự tiến bộ của toàn xã hội. Một xã hội có nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ cải thiện năng suất lao động, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống. Ngoài ra, trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế và công nghệ, năng lực còn góp phần giải quyết hiệu quả các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng xã hội và khan hiếm tài nguyên. 

Cách nâng cao năng lực bản thân

Để thành công trong môi trường làm việc đầy cạnh tranh, mỗi cá nhân cần chủ động học hỏi, rèn luyện và đổi mới bản thân. Để qua đó, có thể được các mục tiêu cá nhân, mở rộng cơ hội nghề nghiệp, thăng tiến trong công việc và đóng góp tích cực cho sự phát triển chung của tổ chức.

Không ngừng học hỏi

Học hỏi liên tục là con đường bền vững để phát triển năng lực cá nhân và duy trì lợi thế trong môi trường biến động nhanh chóng của xã hội hiện đại. Việc cập nhật kiến thức mới không chỉ giúp cá nhân thích nghi với những thay đổi mà còn tạo ra cơ hội phát triển nghề nghiệp. 

Các phương thức học hỏi có thể bao gồm tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu, nghiên cứu tài liệu chuyên ngành, cũng như trao đổi với đồng nghiệp và chuyên gia trong lĩnh vực. Đặc biệt, trong thời đại chuyển đổi số, việc cập nhật các công nghệ mới và phát triển kỹ năng phân tích dữ liệu ngày càng trở nên thiết yếu, góp phần nâng cao giá trị cá nhân. Hơn nữa, việc mở rộng kiến thức sang các lĩnh vực khác cũng tạo ra tư duy đa chiều và khả năng giải quyết vấn đề sáng tạo, linh hoạt.

Thường xuyên thực hành

Kiến thức chỉ thực sự trở thành năng lực khi được áp dụng vào thực tiễn. Để nâng cao năng lực bản thân, mỗi cá nhân cần chủ động đưa những gì đã học vào các tình huống công việc hàng ngày hoặc trong các dự án cá nhân. Thực hành thường xuyên không chỉ giúp củng cố kỹ năng mà còn rèn luyện tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề. Ví dụ, tham gia các buổi hội thảo, lớp học hoặc thực hành thuyết trình trước đồng nghiệp để nâng cao kỹ năng thuyết trình.  

Chăm sóc bản thân

Năng lực cá nhân không chỉ phụ thuộc vào kiến thức và kỹ năng mà còn gắn liền với sức khỏe thể chất và tinh thần. Một cơ thể khỏe mạnh giúp cơ thể duy trì năng lượng dồi dào để học hỏi và làm việc hiệu quả, trong khi một tinh thần thoải mái sẽ thúc đẩy khả năng sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề. Để duy trì năng lượng và sự tỉnh táo, hãy xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý, tập thể dục đều đặn và đảm bảo giấc ngủ đầy đủ. Bên cạnh đó, việc dành thời gian thư giãn và tham gia các hoạt động yêu thích cũng là cách giúp tái tạo năng lượng và duy trì động lực phát triển bản thân.

Giữ thái độ và tinh thần lạc quan

Thái độ tích cực là yếu tố quan trọng giúp mỗi người có thể vượt qua khó khăn và duy trì sự tiến bộ trong công việc. Người lạc quan luôn tìm thấy cơ hội trong những thử thách, từ đó duy trì sự kiên trì và lòng quyết tâm. Thay vì lo sợ thất bại, người lạc quan xem đó là cơ hội để học hỏi và trưởng thành. Để duy trì tinh thần lạc quan, chúng ta có thể đặt ra các mục tiêu nhỏ và ăn mừng những thành tựu dù là nhỏ nhặt. Đồng thời, việc tập trung vào những điều mình có thể kiểm soát sẽ giúp giảm bớt căng thẳng và duy trì sự tự tin trong quá trình phát triển.

Không ngại thử thách

Thử thách là cơ hội để khám phá khả năng tiềm ẩn và mở rộng năng lực cá nhân. Chỉ khi dám bước ra khỏi vùng an toàn, chúng ta mới có cơ hội trải nghiệm những điều mới mẻ và phát triển bản thân ở những khía cạnh chưa từng có. Do đó, việc đảm nhận các nhiệm vụ khó khăn hoặc tham gia vào các dự án vượt ngoài chuyên môn giúp vượt qua giới hạn của bản thân và tích lũy nhiều kinh nghiệm quý giá. Mỗi lần đối mặt và vượt qua thử thách, sẽ cảm thấy tự tin hơn, đồng thời khẳng định được vị thế và năng lực của mình trong công việc và cuộc sống.

Các tiêu chí đánh giá năng lực nhân viên hiệu quả

Để đánh giá năng lực làm việc của nhân viên một cách chính xác và toàn diện, doanh nghiệp cần dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau:

Hiệu suất làm việc

Hiệu suất làm việc là yếu tố cốt lõi để đo lường năng lực nhân viên. Nó phản ánh số lượng và chất lượng công việc mà nhân viên hoàn thành trong một khoảng thời gian nhất định. Một nhân viên có hiệu suất cao là người luôn đảm bảo tiến độ công việc, đạt hoặc vượt các chỉ tiêu đề ra. Việc đánh giá hiệu suất có thể dựa trên các chỉ số cụ thể như KPI (Key Performance Indicators), OKR (Objectives and Key Results), hoặc phản hồi từ cấp trên và đồng nghiệp.

Kiến thức chuyên môn

Kiến thức chuyên môn thể hiện sự hiểu biết, trình độ chuyên môn và khả năng áp dụng kiến thức vào công việc. Nhân viên cần có nền tảng kiến thức vững chắc, cập nhật liên tục những xu hướng, công nghệ mới để nâng cao hiệu quả công việc. Doanh nghiệp có thể đánh giá tiêu chí này thông qua bằng cấp, chứng chỉ, các bài kiểm tra chuyên môn hoặc hiệu quả áp dụng kiến thức vào thực tế.

Kỹ năng mềm

Ngoài chuyên môn, kỹ năng mềm là yếu tố quan trọng giúp nhân viên làm việc hiệu quả và hòa nhập tốt trong môi trường doanh nghiệp. Các kỹ năng như giao tiếp, quản lý thời gian, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và khả năng thích nghi đều ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực làm việc. Đánh giá kỹ năng mềm có thể dựa trên cách nhân viên xử lý tình huống thực tế, mức độ tương tác với đồng nghiệp và phản hồi từ những người xung quanh.

Thái độ làm việc

Thái độ làm việc quyết định cách một nhân viên tiếp cận công việc, đối mặt với thử thách và hợp tác với đồng nghiệp. Một nhân viên có thái độ tích cực sẽ luôn chủ động, sẵn sàng học hỏi và cống hiến hết mình. Tiêu chí này có thể được đánh giá qua tinh thần trách nhiệm, sự chủ động trong công việc, mức độ tuân thủ nội quy và văn hóa doanh nghiệp.

Khả năng làm việc nhóm

Làm việc nhóm là kỹ năng quan trọng, đặc biệt trong môi trường công sở hiện đại. Một nhân viên giỏi không chỉ hoàn thành tốt công việc cá nhân mà còn biết cách phối hợp hiệu quả với đồng nghiệp để đạt mục tiêu chung. Đánh giá khả năng làm việc nhóm có thể dựa trên cách nhân viên giao tiếp, hỗ trợ đồng đội, tiếp thu ý kiến và giải quyết xung đột trong quá trình làm việc chung.

Khả năng sáng tạo

Sáng tạo không chỉ giới hạn trong các lĩnh vực nghệ thuật mà còn quan trọng trong mọi công việc. Một nhân viên sáng tạo là người có tư duy linh hoạt, biết cách đưa ra giải pháp mới mẻ và cải tiến quy trình làm việc. Doanh nghiệp có thể đánh giá khả năng sáng tạo của nhân viên qua cách họ đề xuất ý tưởng, cải tiến công việc và khả năng thích ứng với sự thay đổi.

Sự cam kết trong công việc

Cam kết thể hiện mức độ tận tâm và gắn bó của nhân viên với công việc và doanh nghiệp. Một nhân viên có sự cam kết cao sẽ luôn cố gắng hoàn thành tốt công việc, trung thành với công ty và không dễ dàng bỏ cuộc khi gặp khó khăn. Tiêu chí này có thể được đánh giá thông qua mức độ sẵn sàng cống hiến, sự kiên trì với mục tiêu dài hạn và khả năng giữ vững tinh thần trách nhiệm.

Khả năng học tập

Trong môi trường làm việc liên tục thay đổi, khả năng học hỏi là yếu tố then chốt giúp nhân viên thích nghi và phát triển. Một nhân viên có tinh thần học tập cao sẽ luôn tìm kiếm cơ hội nâng cao kỹ năng, cập nhật kiến thức mới và áp dụng vào công việc. Tiêu chí này có thể được đánh giá thông qua việc tham gia các khóa đào tạo, khả năng tiếp thu và áp dụng kiến thức mới vào thực tế công việc.

Hogan Assessments - Công cụ đánh giá năng lực nhân viên hiệu quả

Hogan Assessments là một trong những công cụ đánh giá năng lực tiềm năng của nhân viên dựa trên khoa học về tính cách. Qua đó, giúp các doanh nghiệp thuận lợi trong công tác tuyển dụng, bổ nhiệm, đào tạo, phát triển nhân sự và nhân tài. Với hơn 30 năm kinh nghiệm chuyên sâu và dữ liệu đánh giá được thu thập từ 190 quốc gia, Hogan Assessments hiện đang cung cấp những giải pháp đánh giá nhân sự cho hàng trăm nghìn doanh nghiệp trên khắp thế giới, với 75% thuộc nhóm Fortune 500.  

Công cụ này tập trung vào ba khía cạnh chính: năng lực hành vi trong công việc (HPI - Hogan Personality Inventory), rủi ro tiềm tàng trong tính cách (HDS - Hogan Development Survey) và động lực làm việc (MVPI - Motives, Values, Preferences Inventory). Nhờ đó, doanh nghiệp có thể xác định đúng người cho công việc ở mọi cấp độ tổ chức, tránh những sai lầm trong tuyển dụng, tạo điều kiện để phát triển nhân viên và lãnh đạo,...

Trong một thế giới thay đổi không ngừng, năng lực là “vũ khí” giúp con người thích nghi, sáng tạo và đạt được những thành tựu mới. Những cá nhân và tổ chức biết cách đầu tư vào năng lực sẽ luôn giữ vững lợi thế cạnh tranh, không chỉ trong công việc mà còn trong cuộc sống. Vì vậy, hãy coi trọng việc phát triển năng lực như một nhiệm vụ dài hạn, mang lại giá trị cho chính mình và những người xung quanh.